Termin „Zaburzenia emocjonalne” powstał w latach 30- tych XX wieku i nie jest do końca sprecyzowany- obejmuje swoim zakresem wiele trudności. Charakteryzuje się nieprawidłową reakcją emocjonalną na bodźce zewnętrzne. Zaburzenia emocjonalne to wahania nastroju, zakłócenia myślenia oraz działania. Zaburzenia emocjonalne najczęściej narastają stopniowo, mają swój początek we wczesnym dzieciństwie, najczęściej, gdy dziecko idzie do przedszkola. Zależą one w dużym stopniu od funkcjonowania układu nerwowego, hormonalnego, ogólnego stanu zdrowia, ale także od osobowości i wychowania.
U ucznia zaburzenia emocjonalne najczęściej przyjmują postać reakcji nerwicowych. Dziecko zaczyna reagować chorobliwym, nadmiernym lękiem na sytuacje wywołujące w nim stres, które same w sobie nie są realnym zagrożeniem. Dzieje się tak na skutek jakiegoś traumatycznego wydarzenia lub urazu psychicznego. Innym objawem zaburzeń emocjonalnych u dzieci jest nadpobudliwość i zwiększona aktywność ruchowa. Dziecko reaguje emocjonalnie w sposób bardzo gwałtowny, niewspółmierny do sytuacji, przyczyny. Często są to reakcje negatywne, takie jak złość czy gniew. Uczniowie z tego typu zaburzeniami emocjonalnymi są drażliwi, niecierpliwi, impulsywni, szybko się nudzą, nie potrafią skupić się na wykonaniu jakiegoś działania. Przejawem strachu, niezadowolenia są gwałtowne wybuchy złości. Mogą one mieć wiele form- autoagresji, obrażania rówieśników, niszczenia rzeczy swoich i cudzych.
Negatywne zachowania ucznia z nadpobudliwością nie są wynikiem jego złośliwości, lecz emocji – zaburzonych emocji. Ważne jest, żeby widzieć mocne strony ucznia, czerpać z nich jak najwięcej. Nie zauważać tylko trudności. Dzieci zaburzone wykazują się nie tylko nadmierną aktywnością, lecz także dużą biernością, wycofaniem ucznia. Nie sprawiają oni kłopotów wychowawczych, nie są konfliktowi, lecz często odrzuceni przez otoczenie – osamotnieni. Bardzo starannie wykonują swoje obowiązki, nie są pewni swoich umiejętności i wartości. Są przesadnie grzeczni, bierni, posłuszni i uczynni, ponieważ boją się odrzucenia i krytyki. Bywają pozornie obojętni i powściągliwi w wyrażaniu uczuć, zarówno negatywnych, jak i pozytywnych, gdyż obawiają się reakcji otoczenia. Unikają towarzystwa, żeby nie narazić się na możliwe nieprzyjemności. Dziecko z zaburzeniami emocjonalnymi często ma problem z adekwatnym okazywaniem uczuć, często unika kontaktu wzrokowego. Lęk może manifestować złośliwością i negatywnym nastawieniem do otoczenia. Często odrzuca innych, żeby nie być odtrąconym. Niedostosowanie aktywności ucznia do sytuacji staje się uciążliwe dla klasy i utrudnia prowadzenie lekcji nauczycielowi, zaburza tok zajęć.
Terminy „zaburzenia emocjonalne” i „zaburzenia zachowania” bywają w literaturze traktowane zamiennie, jednak wielu pedagogów woli termin zaburzenia zachowania, ponieważ skupia on uwagę na tym, co jest najbardziej oczywistym problemem tej grupy dzieci – zaburzonym zachowaniu (Dembo, 1997). W większości przypadków zaburzenia emocjonalne u uczniów są odzwierciedleniem źle funkcjonującej rodziny. Nie chodzi tu tylko o rodziny patologiczne, z problemem alkoholowym, lecz o te „porządne”- rodzice pracują, dbają o dom, dzieci są zadbane i mają możliwości do rozwijania swoich zainteresowań. Ich oczekiwania wobec swojego dziecka są duże, czują się rozczarowani w przypadku ich niespełnienia. I zaczyna się błędne koło. Dziecko stara się nie zawieść rodziców, boi się porażek w szkole. Im bardziej się stara, denerwuje, tym częściej mają one miejsce. A później pojawia się strach przed reakcją rodziców. Rodzice często są nieświadomi własnych zachowań, stanowią dla dziecka wzorzec i uczą pewnych zachowań. Ale mogą też przekazać problemy emocjonalne. Źródłem zaburzeń emocjonalnych u dzieci może być brak wsparcia rodziców, brak poczucia bezpieczeństwa, nadopiekuńczość rodziców czy stosowanie wobec dziecka przemocy.
Żeby uczeń mógł się rozwijać i odczuwać radość z życia musi otrzymać od rodziców i nauczycieli wsparcie- szacunek, akceptację, wiarę we własne siły, staje się wtedy pewny siebie, a świadomość własnej wartości jest stanem korzystnym dla wszystkich stron.
Pomoc nauczyciela dziecku z zaburzeniami emocjonalnymi, powinna polegać na:
•Zrozumieniu ucznia- zachowanie ucznia należy traktować jako wyraz jego problemów, a nie złej woli.
•Okazywaniu mu zaufania i dawaniu poczucia bezpieczeństwa- indywidualne rozmowy z uczniem, okazywanie zainteresowania jego problemami, wysłuchanie bez zbędnej krytyki, udzielanie rad.
•Wsparciu dziecka, motywowaniu i podnoszeniu jego poczucia wartości-zwrócenie uwagi na konkretne umiejętności, zdolności, które uczeń posiada, umożliwienie wykazania się w danej dziedzinie (np. sport, zajęcia plastyczne, działalność organizacyjna, społeczna i wiele innych) oraz wsparcie w działaniu.
•Elastyczności podczas oceniania - bierzemy pod uwagę możliwości dziecka, jego stan emocjonalny, sytuację życiową, a przede wszystkim wysiłek włożony w pracę. Ocena ma pokazać postępy ucznia i motywować go do dalszej pracy.
•Pomocy dziecku w odnalezieniu się wśród rówieśników- niezbędne jest odmienne traktowanie dziecka, które ma problemy emocjonalne. Należy to także uświadomić jego rówieśnikom, że ich kolega ma problem i potrzebuje także z ich strony pomocy, wsparcia . Pokazujemy też jego dobre, pozytywne strony.
• Współpracy z rodzicami ucznia- wspólne poszukiwanie rozwiązania problemu, mówienie tylko o problemach, jakie on sprawia, i formułowanie oczekiwań wobec rodziców. Jeżeli zachodzi taka potrzeba proponowanie rodzicom kontaktu ze specjalistą: psychologiem, pedagogiem, czy lekarzem.